Việt Nam là đất nước có vô vàn lễ hội phong phú và mỗi một lễ hội đều thể hiện một nét đặc sắc riêng. Trong bài báo này, Mekoong xin chia sẻ với bạn đọc Lễ hội Kỳ Yên – Một lễ hội truyền thống của người dân Nam Bộ. Theo dõi bài viết để có thể biết nhiều hơn về lễ hội đặc sắc này:
Lễ hội Kỳ Yên là gì?
Lễ Kỳ yên có ý nghĩa là lễ cầu an và là lễ cúng thần Thành hoàng lớn nhất trong năm của một ngôi đình thần ở Nam Bộ, Việt Nam. Đình làng ở Nam bộ hàng năm có 2 lệ thờ cúng: Thượng Điền (khi gặt lúa) và Hạ Điền (khi chuẩn bị xuống ruộng) và Kỳ Yên được nhập kết hợp với Thượng Điền hoặc Hạ Điền, cũng là một lễ riêng biệt dựa theo phong tục tập quán từng nơi.
Lễ hội Kỳ Yên là nghi thức cầu mong cho ” mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an “. Tuỳ theo phong tục từng địa phương mà lễ cúng sẽ được quy định cụ thể ngày giờ, vị trí và quy mô khác nhau. Tuy nhiên, thông thường thì mỗi Lễ Kỳ Yên phải được tổ chức trang nghiêm tại một ngôi đình, chùa, miếu. Thời gian kéo dài khoảng 3 ngày, bao gồm 2 phần: Lễ và hội.
Lễ hội Kỳ Yên là gì?
Nguồn gốc lễ Kỳ Yên
Lễ hội Kỳ Yên đã có lịch sử từ lâu đời về phong tục thờ cúng thờ thần linh của người Việt. ” Kỳ Yên ” ở đây có ý nghĩa là cầu an, cầu cho quốc thái dân an, cầu cho thời tiết, mùa màng tươi tốt sinh sôi phát triển.
Xưa kia ở vùng phía Bắc tại một số đền chùa trong thôn người Việt cũng tiến hành việc làm lễ này hay thường gọi là lễ Tống ôn, lễ Cầu mát. Lễ này là lễ mà dân làng sẽ dâng lên thần linh cháo lá đa, rải gạo muối thí thực nhằm xua đuổi cái ác, cầu xin nhiều sự tốt lành.
Về sau người Việt di dân vào phương Nam khai hoang mở đất phải đối mặt với thiên tai khắc nghiệt và nhiều hiểm họa khôn lường. Lúc bấy giờ, nhằm cầu mong cho sự yên bình no ấm những người dân ở địa phương đã làm nghi lễ cúng cầu an tại nhiều đền chùa gửi gắm lòng tin tưởng của mình vào các bậc thần linh.
Nguồn gốc lễ Kỳ Yên
Dần dần về sau này ở vùng Nam Bộ hình thành ra lễ hội Kỳ Yên. Lễ hội Kỳ Yên ở các mái đình là một trong nhiều phong tục cổ xưa mang đậm nét sắc màu văn hoá đền chùa của Nam Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung.
Ý nghĩa của lễ hội Kỳ Yên
Lễ Kỳ Yên mang ý nghĩa là dịp giỗ hội của dân làng. Mục đích của lễ hội này là cúng thần linh tổ tiên để cầu mong quốc thái dân an, xóm làng hưng thịnh, ấm no. Lễ Kỳ Yên là dịp để dân làng họp mặt, bàn chuyện gia đình yên ấm, vui chơi.
Lễ Kỳ Yên cũng là cơ hội cho nhiều nghệ nhân thể hiện tài sáng tạo của bản thân khi trưng hoa tươi hoặc trang trí những đỉnh đồng và chiếc bình trồng hoa. Kỳ yên cũng là cơ hội để người làm vườn giới thiệu các loại cây trồng tươi mới, người sản xuất lúa tiếp thị những hạt gạo thơm và tài nghệ nấu cơm, gói xôi của nhiều chị em khác.
Ý nghĩa của lễ hội Kỳ Yên
Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội
Tùy theo mỗi địa phương mà lễ hội Kỳ Yên có thể diễn ra ở các thời điểm khác nhau. Tuy nhiên lễ hội này thường diễn ra vào khoảng đầu xuân.
Thông thường, Lễ Kỳ yên được mở thường niên từ tháng Giêng đến tháng 4 (âm lịch) . Cũng có nơi xảy ra Lễ Kỳ yên vào các dịp cuối tháng, tuỳ thuộc theo tập quán của từng vùng. Nhiều địa phương còn tổ chức lễ hội Kỳ Yên vào khoảng ngày rằm tháng 2 hoặc tháng 3
Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội
Các hoạt động trong lễ hội Kỳ Yên
Lễ hội Kỳ Yên thông thường có các màn múa lân, múa rồng, các trò chơi truyền thống. .. Người dân đến với Lễ Kỳ Yên ngoài việc cầu lộc, cầu tài, cầu phúc, xin thọ, cũng là cơ hội ôn lại quá khứ lịch sử của cha ông đã khai phá dựng ấp. Đồng thời, được thoả sức xem những loại hình sân khấu truyền thống tuồng, cải lương…
Tuy nhiên, đối với ngày Lễ Kỳ Yên, hát xướng nghệ thuật không chỉ để giải trí thông thường mà cũng có ý nghĩa lễ nghi riêng biệt. Chương trình nghệ thuật phải có ý nghĩa nhân văn và kết quả tốt đẹp.
Hát tuồng cũng thông thường có ba màn diễn: Hai màn đầu sẽ là cảnh hỗn loạn, người tốt bị gian thần giết hại, vua thì lên ngôi. Nhưng phần sau thì chính nghĩa phải thắng gian tà. Trong mỗi lần múa hát đều có một vị chức sắc của thôn, hay nhân vật có uy tín trong đình gọi là người thay mặt thần linh và đại diện dân làng khen, chê qua tiếng trống.
Các vở kịch tuồng xưa, gồm: Thần nữ dâng ngũ linh kỳ, Tứ giao khúc ngọc, Lưu Kim Đính, San hậu… rất thu hút người nghe, say sưa thưởng ngoạn. Nhiều đình cũng tổ chức những hoạt động truyền thống trong suốt 3 ngày diễn ra Lễ Kỳ yên, gồm: Đẩy cây, nhảy sạp, bịt mắt đập niêu, bắt vịt trên đồng, đấu vật, chèo thuyền, hát bài ca, vè…
Ngoài ra ở nhiều nơi, Lễ Kỳ Yên cũng là cơ hội cho mọi người phô diễn tài năng, sự khéo tay thông qua những vật phẩm trưng bày, triển lãm được làm từ hoa quả, rau trái, sản vật địa phương…
Tại nhiều địa phương, Lễ Kỳ Yên cũng là cơ hội để trưng bày những loại trái cây đầu mùa. Hay có địa phương lại tổ chức chèo đò, bơi thuyền, chọi trâu bò, gà… Đặc biệt, những bữa tiệc mừng ngày Lễ Kỳ Yên ở Nam Bộ chỉ mang tính chất vui chơi, chúc tụng. Tuyệt đối không có việc nhậu nhẹt say xỉn, làm rối loạn an ninh trật tự.
Các hoạt động trong lễ hội Kỳ Yên
Những nét đặc sắc của lễ hội Kỳ Yên
Mỗi lễ hội đều sẽ có cho mình những ý nghĩa cũng như những nét đặc sắc văn hóa riêng và lễ hội Kỳ Yên cũng vậy.
Lễ hội Kỳ yên diễn ra với các nghi thức, lễ chính gồm rước sắc, nghinh và đọc kinh cầu nguyện; hiến sinh, nhập yết, phục chầu, cáo chầu, tế Tiền hiền hoặc Hậu hiền. .. lễ vật cúng là một con heo (lợn) trắng để nằm sấp, gà, hoa quả, rượu, gạo nếp. .. Sau khi cúng lễ xong, mọi người bắt đầu mổ lợn và gà để ăn với nhau.
Nét đặc sắc của Lễ hội Kỳ yên là nghi thức xây chầu và hát bội. Về nghi thức làm lễ, gồm: Xây chầu, xây chầu văn và xây chầu bán văn, bán võ. Lễ này bắt nguồn theo các dịch lý của đạo Nho: Thuận đạo trời (âm dương) , an đạo đất (nhu cương) và hòa đạo người (nhân sinh) . Ba đạo trên có hài hoà nên vạn vật mới bình an, hạnh phúc. Hát bội là hình thức diễn xướng đã có lịch sử từ xa xưa ở Việt Nam nói chung và Nam Bộ nói riêng.
Đến ngày nay, loại hình nghệ thuật truyền thống có tuổi đời cả thế kỷ này còn tồn tại, nhất là trong những lễ cúng Kỳ yên ở đền chùa. Trong những ngày lập hội, gánh hát bội trước khi vô đình đi biểu diễn đều tổ chức nghi lễ đón Tổ hát bội khá trọng thể.
Những nét đặc sắc của lễ hội Kỳ Yên
Truyền thuyết về lễ hội Kỳ Yên đình Thần Thoại Ngọc Hầu
Lễ Kỳ Yên tưởng nhớ Tôn thần Thoại Ngọc Hầu (1761 – 1829) của người dân Thoại Sơn nói riêng và vùng Tây Nam Bộ nói chung, cầu mong thần bảo hộ quốc thái dân an, gia khang vật thịnh, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu,…
Thoại Ngọc Hầu Nguyễn Văn Thoại là một vị tướng đã đóng góp cả đời ông cho sự nghiệp khai phá, dựng làng, quai đập, làm cầu, mở rộng vùng Hậu Giang xưa để dẹp yên biên giới phía Tây Nam, người có công quảng bá nghệ thuật dân gian độc đáo (hát bội) khắp các vùng miền của đất nước.
Tưởng nhớ đến công lao to lớn của Ông Thoại, nhân dân Thoại Sơn lập đình thờ Ông là thần Thành hoàng bổn cảnh, tại thị trấn Núi Sập, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang. Không như các đình khác ở Nam Bộ, theo lệ ba năm tổ chức đại lễ Kỳ Yên, ở đình thần Thoại Ngọc Hầu thì việc tế lễ và mời gánh hát bội về Xây chầu cúng Thần hàng năm. Lễ hội Kỳ yên gồm các nghi lễ: Nghinh thần, Túc yết, Xây chầu, Đại bội và Lễ Chánh tế.
Truyền thuyết về lễ hội Kỳ Yên đình Thần Thoại Ngọc Hầu
Lễ hội Kỳ Yên tại các nơi khác nhau
Như đã nói bên trên, có rất nhiều địa phương có Lễ hội Kỳ Yên nên mỗi nơi cũng có sự khác nhau. Dưới đây là một số nơi có Lễ hội Kỳ Yên tiêu biểu và đặc sắc của người Việt Nam.
Lễ hội Kỳ Yên tại các nơi khác nhau
Lễ hội Kỳ Yên đình Tân An, tín ngưỡng truyền thống của người dân Nam Bộ
Đình Tân An tổ chức lễ hội này mỗi năm vào khoảng tháng Mười Một Âm lịch. Vào những năm Sửu, Dần, Thìn, Tỵ, Mùi, Thân, Tuất và Hợi, đình Tân An tổ chức lễ quy mô nhỏ (1 ngày). Sau 3 năm phá lệ, riêng năm Tý, Mão, Ngọ, Dậu thì làm quy mô lớn (3 ngày, khoảng ngày 14 – 16 tháng Mười Một).
Có đoàn ca Bội trình diễn. Về căn bản, nghi thức cúng tế của lễ Kỳ yên chỉ gồm làm lễ Thỉnh sinh, Cúng thần linh gia tiên, tế Thọ – Chiến sĩ và Dâng sắc; không có lễ Thỉnh sanh, Túc yết, Đàn lớn, Xây chầu, Đại bội, Tăng hầu và biểu diễn kịch ca Bội như những năm phá lệ, do đó thời gian tổ chức kéo dài thêm.
Lễ hội Kỳ Yên đình Tân An, tín ngưỡng truyền thống của người dân Nam Bộ
Lễ hội Kỳ Yên đình Vĩnh Bình
Lễ hội Kỳ Yên đình Vĩnh Bình diễn ra từ ngày 14 đến ngày 16 tháng Chạp (âm lịch). Từ trưa ngày 14 tháng Chạp, đội múa lân, rồng của đình cung thỉnh linh từ ” Bàn các ấp ” của thị trấn về đây, tiến hành lễ thỉnh những vị đang còn thờ phụng tại mỗi miễu và thỉnh vong linh các đấng tiền nhân có công lao với địa bàn. Khoảng 17 giờ chiều đoàn rước linh qua một vòng chợ Vĩnh Bình rồi đưa linh vị thần đến miếu Bà. Cúng tế thật linh đình, tiếp sau mới đưa linh vị thánh quay lại đình Vĩnh Bình an vị.
Dân làng dâng lễ vật gồm xôi, gà, rượu, hoa quả, bánh kẹo, và thịt lợn quay đến tế đình. Các trò chơi truyền thống được duy trì trong suốt 3 ngày gồm: leo cột, nhảy sạp, bịt mắt đập niêu, đạp xe trên cầu, đọc vè, kéo co, hát lời ca, quan họ,…
Tại chợ, đội múa lân, múa sư tử cũng trổ tài khá sôi nổi, nhiều đêm có biểu diễn tuồng hát bội; cả mấy ngày đêm dân làng lũ lượt đến đình để lễ bái, ngắm nghía, vui chơi.
Màn tối dần buông, ánh trăng mười sáu bắt đầu lên là lúc đội rồng diễu hành quanh đình làng cầu chúc cho hạnh phúc, bình an phồn thịnh đến mọi người, mọi nhà. Nửa đêm, lễ thổi lửa được cử hành.
Lễ hội Kỳ Yên đình Vĩnh Bình
Lễ hội Kỳ Yên ở đình Gia Lộc
Lễ hội Kỳ Yên ở đình Gia Lộc được tổ chức tại đền Ông cả Đặng Văn Trước và đình Gia Lộc. Vào 6 giờ sáng ngày 14 tháng 3, dân làng tiến hành tổ chức nghi lễ rước sắc phong thánh ở đền Ông trở về đình Gia Lộc. Sau khi Trưởng ban nghi lễ dâng sớ khấn thỉnh hàm ấn. Chánh lễ lấy sắc thần được làm từ vải hay lụa đỏ bỏ trong một chiếc ống thiếc có nắp kín, trải sắc ra rồi gói quấn quanh bởi khăn điều mới và đưa lên kiệu.
Kiệu trang hoàng rực rỡ, uy nghi, được 4 lính thú rước. Đi theo kiệu có 2 Đào thài, 2 Trò lễ, nhạc công và người phục vụ với 16 binh khí, cờ, trống. Việc rước sắc phong cũng thể hiện sự tôn trọng và niềm vinh dự của người dân đối với Thành hoàng làng. Đoàn người thực hiện nghi lễ rước sắc phong cũng kéo dài nhiều cây số. Dẫn đầu là lân và rồng, tiếp đó là ngựa có đai, yên trải lụa đỏ, có quân lính chỉ lối.
Trong lễ kỳ yên, lễ xây chầu – đại bội (chầu ca cầu mong mùa màng tươi tốt) là nghi thức bắt buộc. Xây chầu không thể thiếu vắng trống chầu. Người xây chầu là người lớn tuổi, có sự minh mẫn, sống có đức hạnh và hiểu rõ cách hành lễ
Lễ hội Kỳ Yên ở đình Gia Lộc
Lễ hội Kỳ Yên Đình thần Tân Lộc
Lễ hội kỳ yên (cúng thượng điền, hạ điền) Đình thần Tân Lộc được cử hành từ ngày 16 – 17 tháng 2 âm lịch mỗi năm, là dịp trả công ơn những vị tiền hiền và cầu nguyện “mưa lành, gió mát, quốc thịnh, dân cường”.
Trước khi diễn ra lễ thánh, nhiều nhân dân trong khu vực tập trung tại đây làm nghi thức tế đình như dọn dẹp, nấu bánh chưng, gấp các con “hạc vàng”, kết hoa đăng để cầu may cho lễ hội. ..
Lễ hội Kỳ Yên Đình thần Tân Lộc
Lễ hội Kỳ Yên Bến Tre
Hiện nay, lễ hội Kỳ Yên Bến Tre được tổ chức tại hơn 100 ngôi đình ở tất cả các huyện trên toàn tỉnh. Tuy nhiên, quy mô hoành tráng và độc đáo nhất phải nói là lễ hội Kỳ Yên ở đình Phú Lễ trên địa phận huyện Ba Tri.
Theo những người dân bản địa, lễ hội Kỳ Yên Bến Tre diễn ra hai lần trong năm, lần thứ nhất là vào dịp thượng điền (trung tuần tháng 11, tháng 12 âm lịch) còn lần thứ hai vào dịp hạ điền (trung tuần tháng 3, tháng 4 và tháng 5 âm lịch) . Lễ hội thông thường kéo dài 3 ngày và lúc này mọi người trong thôn sẽ tạm thời hoãn tất cả hoạt động của bản thân để dành cùng tham gia.
Lễ hội Kỳ Yên Bến Tre
Trên đây là tất tần tật những thông tin cần thiết về Lễ Hội Kỳ Yên ở Nam bộ mà Mekoong gửi tới bạn đọc. Hy vọng những thông tin thú vị trên có thể giúp ích cho bạn, theo dõi thêm để biết thêm nhiều thông tin hay ho.
Bình luận
